Kościół Matki Bożej Loretańskiej to najstarsza świątynia Pragi. Powstanie tego cennego zabytku związane jest z zakonem bernardynów. Zakonnicy przybyli tu w 1617 r sprowadzeni przez Zofię, żonę kanclerza królewskiego koronnego Feliksa Kryskiego. W tym samym roku kamień węgielny pod kościół i klasztor poświęcił biskup płocki Henryk Firlej w obecności króla Zygmunta III Wazy i całego jego dworu.
Zespół bernardyński.
Fragment makiety warszawskiej Pragi z końca XVIII w., która znajduje się na ekspozycji w Muzeum warszawskiej Pragi (fot. Jacek Wiśniewski).
Kościół bernardyński był usytuowany po północnej stronie kaplicy,
równolegle do ul. Ratuszowej z wejściem od strony Wisły (Plan Raucha 1796 r.). Informacja: Muzeum warszawskiej Pragi.
Dzięki wsparciu monarchów – Zygmunta III i jego syna Władysław IV – wzniesiono w latach 1628 – 1638 murowany kościół i klasztor. Świątynia początkowo poświęcona św. Andrzejowi od 1738 r. otrzymała za Patronkę Najświętszą Maryję Pannę Niepokalanie Poczętą. Ojcowie Bernardyni przy południowej ścianie swojego kościoła wznieśli kaplicę z Domkiem Loretańskim. Autorem projektu był prawdopodobnie królewski architekt Konstantyn Tencalla. Uroczyste poświęcenie kaplicy Loretańskiej miało miejsce w 1642 r. Głównym inicjatorem jej budowy był gwardian praskiego klasztoru, o. Wincenty Morawski, który będąc w Loreto, dokonał pomiarów poszczególnych elementów i detali Domku Loretańskiego, by móc go w Polsce jak najwierniej odtworzyć.
Inicjatywa Ojców Bernardynów spotkała się z życzliwym przyjęciem wiernych. Budowę hojnie wsparł król Władysław. Szlachta, duchowieństwo i mieszczanie również nie szczędzili ofiary na budowę. Gdy król Władysław IV nadał Pradze w 1648 roku prawa miejskie, w herbie miasta znalazł się wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem nad kaplicą Loretańską podtrzymywaną przez anioły.
Figurę Matki Bożej Loretańskiej – sprowadzoną do Polski przed 1640 r. zapewne przez króla Władysława IV – początkowo od wiernych oddzielała krata. Posąg odziany był w szaty z drogocennych tkanin, które ofiarowała Anna Katarzyna, siostra króla Władysława IV. Skronie Matki Bożej i Dzieciątka zdobyły złote korony, ofiarowane przez królową Cecylię Renatę. Przed figurą płonęło 14 pochodni-lamp ze złoconego srebra.
Kaplica od chwili powstania stała się miejscem szczególnego kultu. Żyjący w XIX wieku historyk Warszawy Franciszek M. Sobieszczański pisze: „Tutaj co sobota w czasie adwentu zbierali się tłumami z okolic i ze stolicy ludzie i na kolanach odbywali podróż po korytarzach. W każdą inną sobotę odbywali po południu do Loretu praskiego podobne pielgrzymki studenci z Warszawy ze szkół pijarskich i jezuickich pod przewodnictwem właściwych prefektów i nauczycieli. W porze zimowej, kiedy Wisła stanęła, odbywał się uroczysty pochód przez rzekę, z muzyką, z chorągwiami i ze światłem. (…) W takim poszanowaniu i nabożeństwie słynęło to miejsce aż do ostatnich czasów Rzeczypospolitej”.
W czasie potopu szwedzkiego podczas trzydniowej bitwy o Warszawę w lipcu 1656 r. kościół, kaplica i zabudowania klasztoru zostały uszkodzone i ograbione. Dzięki darowiźnie kasztelana krakowskiego Stefana Warszyckiego i jego brata Michała, wojewody sandomierskiego, kaplica i klasztor zostały odbudowane. Ponownie ograbiono świątynię podczas szturmu wojsk rosyjskich Aleksandra Suworowa na Warszawę w 1794 r.
W czasach napoleońskich w związku z budową na Pradze fortyfikacji władze Księstwa Warszawskiego na polecenie Francuzów wydały nakaz rozbiórki kościoła bernardynów. W 1811 r. rozebrano świątynię i klasztor. Podobny los spotkał wiele innych budynków na linii Wisły do ul. Targowej. Dzięki zdecydowanemu sprzeciwowi miejscowej ludności, przywiązanej do kultu Matki Bożej, kaplica Loretańska nie została rozebrana. Jednak zakonnicy, opuszczając to miejsce, zabrali ze sobą figurę Matki Bożej, którą przenieśli do kościoła św. Anny na Krakowskim Przedmieściu, gdzie w latach trzydziestych XIX w. zbudowali specjalną kaplicę.
Po zakończeniu wojen napoleońskich ogołocony Domek Loretański pozostał jedyną świątynią na Pradze. W miejsce otoczonej kultem figury Matki Bożej Loretańskiej pojawiła się gotycka rzeźba Maryi z Dzieciątkiem zwana Matką Boża Kamionkowską. Znajdowała się ona pierwotnie w kościele św. Stanisława na Kamionie. Podczas potopu szwedzkiego ówczesny proboszcz, przenosząc się do Skaryszewa, zabrał figurę ze sobą, umieszczając ją w ołtarzu głównym kościoła skarszewskiego, gdzie cieszyła się szczególną czcią. Gdy w 1807 r. rozebrano kościół na Skaryszewie, przeniesiono figurę do Domku Loretańskiego na Pradze. Drewniana statua Matki Bożej Wniebowziętej, licząca 122,5 cm wysokości, powstała na Mazowszu około 1500 r.
W Związku z tym, że kaplica Loretańska była w XIX w. jedyną czynną świątynią na Pradze, stała się nie tylko maryjnym sanktuarium, ale również zaczęła pełnić funkcję kościoła parafialnego. Na początku XX wieku podczas remontu zabytkowej budowli odnaleziono pod schodami schowek, a w nim 10 kielichów, trybularz, 3 lampy zachowane z pierwotnego wyposażenia (14 takich lamp płonęło niegdyś przez figurą Matki Bożej Loretańskiej). Kaplica doznała uszkodzeń na początku II wojny światowej i w 1944 roku w wyniku ostrzału artyleryjskiego. Odbudowano ją, zarazem przebudowując, w 1853 r. według projektu Alfonsa Kropiwnickiego. Wzniesiono wtedy attykę przy wejściu z klasycystycznym piętrowym portalem. Krużganki i Domek Loretański pokryto wspólnym dachem, dostosowując wnętrze świątyni do potrzeb parafii.
Na podstawie artykułu „Loreto nad Wisłą” autorstwa Andrzeja Kuleszy.
Księża posługujący w parafii:
Proboszcz
Ks. Kloch Zbigniew, od 01.07.2017
Wikariusze
Ks. Tadeusz Siewko od 27.08.2020
Rezydenci
Ks. Łukasz Szkarłat od 01.01.2025
Księża poprzednio posługujący w parafii:
Proboszczowie:
Ks. Strzyż Jan, 17.06.2006 – 01.07.2017
Ks. Sałański Bogdan, 24.06.2004 –17.06.2006
Ks. Gaszkowski Zbigniew, 22.06.1994 – 24.06.2004
† Ks. Gwiazdowski Stefan, 25.02.1977 – 22.06.1994
† Ks. Niedzielak Stefan, 25.02.1961– 25.02.1977
† Ks. Haze Antoni, 01.08.1941– 25.02.1961
Administrator:
† Ks. Haze Antoni, 01.08.1923 – 01.08.1941
Wikariusze:
Ks. Łukasz Szkarłat, 25.08.2019 – 31.12.2024
Ks. Gawroński Jarosław, 28.02.2017 – 27.08. 2020
Ks. Malmon Marcin, 26.08.2015 – 28.02.2017, 01.11.2017-14.12.2018
Ks. Chojnacki Kamil Jerzy, 07.12.2008 – 30.08.2015
Ks. Moczulski Tomasz Andrzej, 29.08.2010 – 28.06.2011
Ks. Ziółkowski Robert, 29.08.2009 – 29.08.2010
Ks. Skłucki Jerzy Marcin, 29.06.2007 – 29.08.2009
Ks. Ścisłowski Adam Antoni, 01.07.2007 – 07.12.2008
Ks. Długosz Robert, 29.06.2002 – 01.07.2007
Ks. Kozłowski Marek, 01.07.2005 – 01.07.2007
Ks. Zagórowski Grzegorz, 03.07.2004 – 22.06.2005
Ks. Osiadacz Tomasz, 18.06.2002 – 09.09.2003
Ks. Walicki Dariusz, 30.06.2000 – 29.06.2002
Ks. Węgrzynowicz Ireneusz, 20.06.2000 –18.06.2002
Ks. Tomasik Piotr, 26.06.1998 – 30.06.2000
Ks. Zdanowicz Marek, 28.06.1997 – 30.06.2000
Ks. Cyliński Krzysztof Piotr, 22.06.1994 – 20.06.2000
Ks. Strzyż Jan, 30.06.1993 –18.06.1998
Ks. Kopczyński Tadeusz, 22.06.1993 – 20.06.1997
Ks. Radecki Jerzy, 19.08.1991– 30.06.1993
Ks. Ruciński Jan, 15.06.1989 – 22.06.1993
Ks. Skonieczny Wiesław, 21.06.1990 –19.08.1991
Ks. Laskowski Ryszard, 16.06.1986 – 21.06.1990
Ks. Przegaliński Bogdan, 16.06.1986 –15.06.1989
Ks. Kołodziejski Stanisław, 20.08.1981–16.06.1986
† Ks. Kwiatkowski Jerzy, 1984 –16.06.1986
† Ks. Giertuga Bogusław, 20.06.1980 – 20.10.1983
Ks. Gucik Józef OSJ, 07.08.1981–1983
Ks. Boczek Henryk, 1976 –15.03.1982
Ks. Dąbrowski Ryszard, 15.06.1981– 29.06.1981
Ks. Grabowski Stanisław, 08.06.1974 –15.06.1981
Ks. Słyk Edward, 17.06.1977 – 01.03.1980
Ks. Kaniewski Paweł Waldemar, 15.05.1976 –17.06.1977
Ks. Kamieniecki Kazimierz, 28.10.1976 –10.06.1977
† Ks. Żmijewski Edward, 15.05.1976 – 28.10.1976
Ks. Nowosielski Wiesław Daniel, 12.08.1970 –15.05.1976
Ks. Zieliński Jan, 10.06.1972 –15.05.1976
Ks. Małecki Andrzej, 22.03.1975 –1976
† Ks. Kuśmierczyk Janusz, 15.12.1973 – 22.03.1975
Ks. Wronka Jan, 30.12.1972 –19.12.1973
Ks. Bagłaj Zdzisław, 10.06.1972 – 28.08.1973
Ks. Skrzypek Ryszard, 26.10.1973 –1973
† Ks. Rogulski Franciszek, 01.06.1963 –16.11.1972
Ks. Wnuk Marian, 10.06.1970 –10.06.1972
† Ks. Wilkowski Kazimierz, 16.06.1964 – 26.02.1972
Ks. Hałabuda Stanisław, 01.06.1967 –12.08.1970
Ks. Szczypiński Henryk, 01.06.1967 –10.06.1970
† Ks. Król Zdzisław, 13.01.1966 – 01.09.1967
† Ks. Jarosz Leonard, 20.06.1960 – 01.06.1967
Ks. Lewandowski Jan, 13.04.1965 –17.12.1966
Ks. Garstka Edward, 15.06.1964 – 23.12.1964
Ks. Indrzejczyk Roman, 11.06.1963 –16.06.1964
Ks. Buczyński Jan, 29.08.1959 –15.07.1963
Ks. Gogacz Stanisław, 07.06.1962 –19.06.1963
Ks. Rokicki Henryk, 10.06.1961– 07.06.1962
† Ks. Kośnik Stefan Franciszek, 30.08.1960 – 24.07.1961
Ks. Betlejewski Roch OFM, 23.08.1957 – 28.01.1961
Ks. Strękowski Tadeusz, 11.09.1957 – 01.09.1960
Ks. Jaszczołt Antoni, 05.08.1959 – 30.07.1960
Ks. Wolski Stanisław, 14.11.1953 – 30.09.1959
Ks. Tworkowski Stanisław, 01.08.1952 – 29.08.1959
† Ks. Broma Franciszek, 08.03.1952 – 08.07.1957
† Ks. Malesa Stanisław, 30.06.1943 – 01.08.1952
Ks. Bank Bruno, 11.01.1951– 08.03.1952
Ks. Śmiałek Bolesław, 28.05.1949 –11.01.1951
Ks. Szmidt Zdzisław, 02.07.1949 –11.11.1949
Ks. Wasilewski Marian, 13.10.1945 – 22.06.1949
† Ks. Broma Franciszek, 01.07.1948 – 28.05.1949
Ks. Mińkowski Marcjan Bogumił, 01.07.1945 – 01.07.1948
Ks. Bogucki Teofil, 02.1945 – 08.1945
Ks. Włodarczyk Franciszek, 29.01.1945 – 06.07.1945
† Ks. Czerwiński Władysław, 07.06.1944 – 29.01.1945
Ks. Bogucki Teofil, 01.08.1941– 07.06.1944
Ks. Arndt Stefan, 01.08.1941– 30.06.1943
Rezydenci:
Ks. Łukasz Szkarłat, od 01.012025
Ks. Szczepaniuk Dariusz, 28.08.2009 – 26.08.2023
Ks. Szczepaniuk Dariusz, 28.08.2009 – 26.08.2023
Ks. Szałkowski Cezary Robert, 26.08.2017
† Ks. Świeboda Witold, 29.08.2010 – 27.08.2014
† Ks. Gwiazdowski Stefan, 22.06.1994 –15.12.2008 (†)
Ks. Tomasik Piotr, 30.06.2000 – 22.06.2007
Ks. Przybyłowski Eugeniusz, 15.06.1988 – 22.12.1989
Ks. Cholewa Mirosław, 15.06.1985 –12.07.1986
Ks. Starowieyski Marek, 17.06.1977 –1985
† Ks. Król Zdzisław, 01.09.1967 –12.08.1970
† Ks. Haze Antoni, 25.02.1961– 01.06.1968
Ks. Gogacz Stanisław, 19.06.1963 – 01.06.1964
† Ks. Kośnik Stefan Franciszek, 24.07.1961–18.06.1963
Do parafii należą:
Praga-Północ: Aleja Kazimierza Lisieckiego „Dziadka”, Tadeusza Borowskiego, Bertolta Brechta, Wenantego Burdzińskiego, Świętych Cyryla i Metodego (nieprzyste), Karola Darwina, Dąbrowszczaków, Janusza Groszkowskiego, Harnasie, Inżynierska (nieprzyste), Jagiellońska (od Św. Cyryla i Metodego, nieparzyste do 51, parzyste do Stażyńskiego), Kameralna, Karola Linneusza, 11 Listopada (nieparzyste do torów, parzyste do Iżynierskiej), Waleriana Łukasińskiego, Jana Młota, Most Gdański, Namysłowska, Józefa Nusbauma-Hilarowicza, Plac gen. Józefa Hallera, Ratuszowa, Władysława Skoczylasa, Stefana Starzyńskiego, Józefa Szanajcy, Karola Szymanowskiego, Targowa (od Wileńskiej), Wileńska (nieparzyste do Inżynierskiej), Wybrzeże Helskie
Na terenie parafii znajduje się:
Zgromadzenie Córek Maryi Niepokalanej, Warszawa, ul. Darwina 4 m. 20.
Po więcej historycznych ciekawostek i tajemnic z warszawskiej Pragi zapraszamy pod adres: BEDEKER – PRZEWODNIK WARSZAWSKI : TUTAJ